Τα φρύδια και οι βλεφαρίδες έχουν την σημαντικότατη ανατομική λειτουργία να προστατεύουν το μάτι από μικρο-τραυματισμούς, από τη σκόνη και από οποιοδήποτε μικρό ξένο σώμα που μπορεί να φτάσει στον ευαίσθητο οφθαλμό.

Μια άλλη, όμως, σημαντική λειτουργία είναι η αισθητική.

Τα φρύδια και οι βλεφαρίδες πλαισιώνουν τα μάτια και μαζί με την πρόσθια γραμμή τριχοφυΐας (hairline), τα ζυγωματικά, τη μύτη, τα χείλη και το πηγούνι δημιουργούν την εμφάνιση του προσώπου που είναι μοναδική για κάθε άτομο.

Τα φρύδια και οι βλεφαρίδες συμβάλλουν καθοριστικά στη συμμετρία του πρόσωπου και στην εικόνα μας στους άλλους. Ένα άτομο με αδύναμα ή χωρίς καθόλου φρύδια ή βλεφαρίδες έχει μία «ανεξήγητα» περίεργη εμφάνιση επειδή του λείπει ένα σημαντικό ανατομικό «σημείο αναφοράς» του φυσιολογικού προσώπου, κάτι που μπορεί να τον κάνει να νιώθει πολύ άβολα με την εμφάνισή του.

Ευτυχώς, η σύγχρονη Μεταμόσχευση Φρυδιών και η Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων μπορούν να αποκαταστήσουν τα φρύδια και τις βλεφαρίδες με απόλυτα φυσικό και αποτελεσματικό τρόπο και να βελτιώσουν εντυπωσιακά την εικόνα σας αν τα φρύδια ή οι βλεφαρίδες είναι αδύναμες.

Αιτίες απώλειας φρυδιών και βλεφαρίδων

Τα φρύδια και οι βλεφαρίδες μπορεί να «χαθούν» από διάφορες αιτίες:

• Φυσικός τραυματισμός, π.χ. ατύχημα, θερμικό, χημικό, ή ηλεκτρικό έγκαυμα (Εικ. 1)
• Συστεμική ή τοπική ασθένεια που προκαλεί πτώση των φρυδιών και/ή των βλεφαρίδων (Εικ. 2)
• «Βγάλσιμο» φρυδιών για χρόνια που οδηγεί σε μόνιμη απώλεια των φρυδιών (Εικ. 3a, b)
• Ψυχαναγκαστικό τράβηγμα των φρυδιών και/ή των βλεφαρίδων (τριχοτιλλομανία) 
• Φαρμακευτική αγωγή ή χειρουργική επέμβαση που οδηγεί σε απώλεια των φρυδιών ή των βλεφαρίδων - π.χ. ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, χειρουργική αφαίρεση όγκου στην περιοχή, κτλ. (Εικ. 4) 
• Κληρονομική νόσος στην οποία απουσιάζουν τα φρύδια και/ή οι βλεφαρίδες

Εικ. 1 Αποκατάσταση φρυδιού σε κοπέλα 21 ετών μετά από ατύχημα, αποτέλεσμα μετά από 18 μήνες. (photos courtesy of Alan J. Bauman, MD)

Εικ. 2 Αποκατάσταση φρυδιών σε κοπέλα 28 ετών με απώλεια φρυδιών από υποθυρεοειδισμό, 350 τριχοθυλακιακές μονάδες.

Εικ. 3 Αποκατάσταση φρυδιών σε κοπέλα 34 ετών με απώλεια φρυδιών από χρόνιων «βγάλσιμο».

Εικ. 4 Αποκατάσταση φρυδιών σε άνδρα 24 ετών με απώλεια φρυδιών από χειρουργική επέμβαση. (photos courtesy of Maurice Collins, MD)

Τέλος, κάποιοι ασθενείς δεν έχουν κάποια παθολογική απώλεια φρυδιών και/ή βλεφαρίδων αλλά επιδιώκουν για αισθητικούς λόγους να τα αλλάξουν μέσα από αλλαγές στο σχήμα του φρυδιού, στο μήκος ή στην πυκνότητά τους.

Η αιτία της απώλειας των φρυδιών/βλεφαρίδων εκτιμάται με το ιατρικό ιστορικό και κατά την ιατρική εξέταση πριν συζητηθεί η πιθανότητα για Μεταμόσχευση Φρυδιών ή Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων:

• Οποιαδήποτε συστεμική ή τοπική ασθένεια που προκαλεί τριχόπτωση στα φρύδια/βλέφαρα πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο για να επιτύχει η Μεταμόσχευση Φρυδιών ή η Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων.
• Το ψυχαναγκαστικό ξερίζωμα (τριχοτιλλομανία) πρέπει να αντιμετωπιστεί νωρίτερα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι τρίχες που θα φυτρώσουν μετά την η Μεταμόσχευση Φρυδιών ή την Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων δεν θα ξεριζωθούν ξανά από τον ασθενή.
• Το τραύμα, το έγκαυμα ή η χειρουργική επέμβαση που μπορεί να έχουν οδηγήσει στο σχηματισμό ουλής πιθανόν να χρειαστούν αρχικά πλαστική χειρουργική επέμβαση αποκατάστασης πριν την η Μεταμόσχευση Φρυδιών ή την Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΦΡΥΔΙΩΝ

Η αποκατάσταση ολόκληρου ή μέρους των φρυδιών γίνεται με την Μεταμόσχευση Φρυδιών και συγκεκριμένα με τη αφαίρεση μονότριχων τριχοθυλακιακών μονάδων από μία δότρια περιοχή του τριχωτού της κεφαλής ή του σώματος. Οι μονότριχες αυτές τριχοθυλακιακές μονάδες μεταμοσχεύονται έπειτα προσεκτικά στα φρύδια, με πολύ μικρή γωνία (σχεδόν παράλληλα με το δέρμα) και με φορά και κατεύθυνση που ακολουθεί τη φυσική εικόνα του φρυδιού. (Εικ. 5)

Εικ 5. Το σχήμα του βλεφάρου που θα σχεδιάσει ο ιατρός είναι ένας συνδυασμός τέχνης και τεχνικής γνώσεις, προκειμένου το νέο φρύδι να είναι απόλυτα ταιριαστό με τα χαρακτηριστικά του προσώπου.

Εικ. 6. Προκειμένου το φρύδι να δείχνει απόλυτα φυσικό, πρέπει ο χειρουργός να το σχεδιάσει ως τρισδιάστατο αντικείμενο, Η γωνία τοποθέτησης των τριχοθυλακίων, η φορά και η κατεύθυνση είναι όλα στοιχεία που λαμβάνονται υπ’ όψιν στη μεταμόσχευση φρυδιών και αλλάζουν ανάλογα με το σημείο του φρυδιού.

Ο ασθενής και ο ιατρός πρέπει να συμφωνήσουν πάνω στην πιο κατάλληλη προσέγγιση για τις ανάγκες του ασθενούς.

Τεχνικές Μεταμόσχευσης Φρυδιών

Η Μεταμόσχευση Φρυδιών εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια για την πλήρη αποκατάσταση των φρυδιών ή για τη διόρθωση φρυδιών με κενά. Τα τεχνικά ζητήματα και οι ανάγκες του ασθενούς καθορίζουν ποιά τεχνική Μεταμόσχευσης Φρυδιών θα χρησιμοποιηθεί:

• Αφαιρείται ένα μικρό τμήμα τριχωτού (τεχνική FUT) ή μεμονωμένες μονότριχες τριχοθυλακιακές μονάδες (τεχνική FUE) από μία δότρια περιοχή στο τριχωτό της κεφαλής 
• Οι τριχοθυλακιακές μονάδες τοποθετούνται με τέτοια γωνία, φορά και κατεύθυνση ώστε να ταιριάζουν αισθητικά με τις φυσιολογικές τρίχες των φρυδιών. (Εικ. 6)
• Τα μοσχεύματα αυτά εμφυτεύονται στην χειρουργικά προετοιμασμένη περιοχή των φρυδιών. Οι τριχοθυλακιακές μονάδες αυτές, που περιλαμβάνουν συνήθως μία ή δύο τρίχες, τοποθετούνται μέσα σε ειδικές μικροσκοπικές υποδοχές για να επιτευχθεί το επιθυμητό σχήμα και η πυκνότητα. (Εικ. 7)
• Οι τρίχες που παράγονται από τα μοσχεύματα αυτά διατηρούν τις αρχικές τους ιδιότητες και συνεπώς μακραίνουν περισσότερο από τα φυσιολογικά φρύδια. Αυτό σημαίνει πως οι τρίχες αυτές θα χρειαστούν περιστασιακό κούρεμα (τριμάρισμα) καθώς και «φορμάρισμα» με τζελ ή κερί.

Εικ. 7 Εικόνα αμέσως μετά την Μεταμόσχευση Φρυδιών με 650 τριχοθυλακιακές μονάδες.

Μεταμόσχευση για επιδιόρθωση απώλειας φρυδιών

Ένας στόχος της Μεταμόσχευσης Φρυδιών είναι το να δημιουργηθεί ξανά ένα φυσικό περίγραμμα και μια φυσική πυκνότητα στα φρύδια. Ο ασθενής και ο ιατρός πρέπει να συνεργαστούν για να συμφωνήσουν στο περίγραμμα του φρυδιού με τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρμόζεται στη φυσική συμμετρία του προσώπου του ασθενούς. Ανάλογα με τις ανάγκες σε μοσχεύματα, μπορεί να απαιτούνται περισσότερες από μία συνεδρίες Μεταμόσχευσης Φρυδιών με αναμεταξύ διάστημα αρκετών ετών σε κάποιες περιπτώσεις. (Εικ. 8)

Εικ. 8 Αποκατάσταση φρυδιών σε γυναίκα 57 ετών, αποτέλεσμα μετά από 2 συνεδρίες Μεταμόσχευσης Φρυδιών με χρονική απόσταση 3 ετών, 668 τριχοθυλακιακές μονάδες. (photos courtesy of Dr. Raymond Konior)

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΒΛΕΦΑΡΙΔΩΝ

Αν κάποιο άτομο έχει εκ φύσεως λεπτές ή κοντές βλεφαρίδες, αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση του φαρμακευτικού σκευάσματος με Latisse®. Παρόλα αυτά, η Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων είναι η μόνη μέθοδος που μπορεί να επαναφέρει τις τρίχες των βλεφαρίδων αν έχουν χαθεί οριστικά.

Συνοπτική ιστορία της Μεταμόσχευσης Βλεφαρίδων

Πριν από 90 χρόνια, ο Dr. Franz Krusius, ένας Γερμανός ιατρός, δημοσίευσε την τεχνική του για την χειρουργική αποκατάσταση βλεφαρίδων με αφαίρεση τριχοθυλακιών με στρογγυλό punch από το τριχωτό της κεφαλής και τη μεταμόσχευσή στα βλέφαρα με μία ειδική βελόνα που σχεδίασε ο ίδιος.

Το 1917, ο γερμανός ιατρός Dr P. Knapp δημοσίευσε την τεχνική του κατά την οποία αφαιρούσε ένα λεπτό μόσχευμα σε σχήμα λωρίδας από το φρύδι και το μεταμόσχευσε στο κάθε βλέφαρο. Άρθρα που δημοσιεύτηκαν από τη δεκαετία του 1930 μέχρι το 1950, πολλά εξ’ αυτών από Ιάπωνες ιατρούς, συνέχισαν να περιγράφουν τεχνικές για την χειρουργική αποκατάσταση των βλεφαρίδων. Το 1980, ο Dr. Emmanuel Marritt δημοσίευσε την τεχνική του για τη μεταμόσχευση μεμονωμένων τριχοθυλακιακών μονάδων από το τριχωτό στα βλέφαρα για την αποκατάσταση των βλεφαρίδων. Το ίδιο έτος, ο Dr. Robert Flowers παρουσίασε την τεχνική του για την αποκατάσταση των βλεφαρίδων που χρησιμοποιείται ακόμα σήμερα, σε μια πιο σύγχρονη και επικαιροποιημένη εκδοχή της, από όλους σχεδόν τους χειρουργούς που ειδικεύονται στη Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων.

Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων

Η Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων απαιτεί υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης και πραγματοποιείται με επιτυχία μόνο από λίγους, εξειδικευμένους χειρουργούς:

• Όπως ισχύει και στην περίπτωση της Μεταμόσχευσης Φρυδιών, τα τριχοθυλάκια που μεταμοσχεύονται πρέπει να επιλέγονται ώστε να είναι λεπτά, μονότριχα και να παράγουν τρίχες που να ομοιάζουν με τις τρίχες των φυσιολογικών βλεφαρίδων
• Όλα τα μοσχεύματα αποτελούνται από μονότριχες τριχοθυλακιακές μονάδες που τοποθετούνται επιμελώς στο βλέφαρο με φορά προς τα επάνω για το άνω βλέφαρο και προς τα κάτω, για το κάτω βλέφαρο. Έχει μάλιστα αποδειχθεί πως αρκούν ακόμα και έξι τρίχες ανά βλέφαρο για να δημιουργηθεί ένα φυσικό αποτέλεσμα και να πάψει το βλέφαρο να δείχνει εντελώς «άδειο».
• Και στη Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων, οι τρίχες που παράγονται από τα μοσχεύματα διατηρούν τις αρχικές τους ιδιότητες και μακραίνουν περισσότερο από τις φυσιολογικές βλεφαρίδες. Συνεπώς, οι τρίχες αυτές θα χρειαστούν περιστασιακό κούρεμα (τριμάρισμα) και «φορμάρισμα» με ειδικό ψαλιδάκι για τις βλεφαρίδες. (Εικ. 9)

Εικ. 9 Εικόνα βλεφαρίδων 12 μήνες μετά την Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων. Οι τρίχες είναι απαραίτητο να τριμάρονται. (photos courtesy of Alan J. Bauman, MD)

Ποιος είναι κατάλληλος υποψήφιος για Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων;

1. Ασθενής που έχει ανάγκη αποκατάστασης βλεφαρίδων λόγω τραύματος ή ασθένειας

2. Ασθενής που έχει ανάγκη αποκατάστασης βλεφαρίδων για αισθητικούς λόγους, για αισθητική ενίσχυση των υπαρχόντων βλεφαρίδων. Όμως, η διάμετρος της τρίχας και η γωνία της δότριας τρίχας μπορεί να κάνουν το αποτέλεσμα μη ελκυστικό

3. Υπάρχουν ασθενείς που δεν είναι κατάλληλοι υποψήφιοι για Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων, όπως ένας ασθενής με καθολική ατριχία σε ολόκληρο το σώμα είναι υποψήφιος μόνο για προσθετικές βλεφαρίδες οι οποίες συγκολλούνται στο βλέφαρο με ειδικές κόλλες.

Τεχνικές Μεταμόσχευσης Βλεφαρίδων

• Η διαδικασία της Μεταμόσχευσης Βλεφαρίδων πραγματοποιείται μέσα από την επιλογή μίας περιοχή του τριχωτού της κεφαλής ή από άλλες δότριες περιοχές στο σώμα με τρίχες που έχουν κατάλληλη υφή, πάχος και τοποθετούνται με τέτοια κατεύθυνση, φορά και γωνία ώστε να ταιριάζουν αισθητικά με τις φυσιολογικές τρίχες των βλεφαρίδων.
• Αφαιρούνται μεμονωμένες τριχοθυλακιακές μονάδες (συνήθως με την τεχνική FUE) από τη δότρια περιοχή στο τριχωτό της κεφαλής ή από άλλες δότριες περιοχές στο σώμα. Οι δότριες περιοχές που χρησιμοποιούνται συνήθως περιλαμβάνουν τον αυχένα ή την περιοχή του τριχωτού της κεφαλής ακριβώς πάνω ή πίσω από τα αυτιά, επειδή έχουν λεπτότερες τρίχες. Τριχοθυλάκια που συλλέγονται από τα χέρια ή τα πόδια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων.
• Οι τριχοθυλακιακές μονάδες που μεταμοσχεύονται στις βλεφαρίδες πρέπει να έχουν την αντίστοιχη ποιότητα με τις φυσιολογικές βλεφαρίδες στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
• Η μεταμόσχευση βλεφαρίδων πραγματοποιείται με τοπικό αναισθητικό και συνήθως διαρκεί δυο-τρεις ώρες.
• Τα μοσχεύματα τοποθετούνται στο ακριβές όριο του βλεφάρου και σε κατάλληλα διαστήματα, καθώς ένα φυσιολογικό άνω βλέφαρο περιέχει περίπου 100 βλεφαρίδες και το κάτω βλέφαρο περίπου 60 βλεφαρίδες. (Εικ. 10a, b)
• Το επιθυμητό αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί με μία έως τρεις συνεδρίες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του ασθενούς, το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και την τεχνική Μεταμόσχευσης Βλεφαρίδων.
• Οι τρίχες από τα μοσχεύματα θα συνεχίζουν να μεγαλώνουν στις βλεφαρίδες και ο ασθενής θα πρέπει να ακολουθεί τακτικά ένα πρόγραμμα που θα «κατσαρώνει» με ειδικό ψαλιδάκι για τις βλεφαρίδες τις νέες βλεφαρίδες και θα τις κουρεύει όποτε είναι αναγκαίο.

Εικ. 10 Εικόνα πριν και μετά με μόλις 60 μοσχεύματα στο άνω βλέφαρο και 25 στο κάτω.  (photos courtesy of Dr. Bijan Feriduni, MD)

Μετεγχειρητική αποκατάσταση και φροντίδα

• Κνησμός (μέτρια έως έντονη φαγούρα) εμφανίζεται συχνά στις βλεφαρίδες μετά την Μεταμόσχευση Βλεφαρίδων και μπορεί να κρατήσει για μία ή περισσότερες μέρες

• Τυχόν ξύσιμο των βλεφάρων μπορεί εύκολα να αποσπάσει τα μοσχεύματα τις πρώτες ημέρες. Το ξύσιμο θα πρέπει να ανακουφίζεται όσο είναι δυνατόν με οφθαλμολογικές αλοιφές, ήπια αναλγητικά και πάγο ώστε ο ασθενής να μην αγγίζει τα μάτια του
• Βοηθάει το να φοριούνται προστατευτικά γυαλιά κατά τον ύπνο για να αποφευχθεί το ακούσιο ξύσιμο των βλεφάρων
• Απαιτούνται 7-14 μέρες για πλήρη μετεγχειρητική ανάρρωση
• Οι νέες βλεφαρίδες θα πρέπει να καλύπτονται με λάδι για βλεφαρίδες, να «τριμάρονται», να τους δίνεται φόρμα με ειδικό ψαλιδάκι για τις βλεφαρίδες και να κουρεύονται τακτικά.

Πιθανές επιπλοκές

• Ήπια και παροδική μόλυνση του βλεφάρου
• Μώλωπες και οίδημα
• Απόσπαση των μοσχευμάτων μπορεί να προκληθεί αν ο ασθενής ξύσει τα βλέφαρα
• Εκτρόπιο και έξω στροφή του βλεφάρου, που έχουν ως αποτέλεσμα να απομακρύνεται το βλέφαρο από το μάτι
• Εντρόπιο, στροφή προς τα μέσα του ορίου του άνω ή του κάτω βλέφαρου
• Λανθασμένη τοποθέτηση ή ακατάλληλη ποιότητα μοσχευμάτων (χρήση «τραχιών» μοσχευμάτων) ή τοποθέτηση μοσχευμάτων που δεν επιφέρουν το επιδιωκόμενο αισθητικό αποτέλεσμα

Φαρμακευτική αγωγή για την ενίσχυση των βλεφαρίδων

Μια κατηγορία φαρμάκων γνωστά ως Προσταγλαδίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ιατροφαρμακευτική προσέγγιση στην ενίσχυση των βλεφαρίδων. Το πιο γνωστό είναι το σκεύασμα σταγόνων Bimatoprost (σκεύασμα Latisse®), που χορηγούνται για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος. Οι οφθαλμίατροι έχουν παρατηρήσει ότι το Latisse®επιμηκύνει και σκουραίνει τις υπάρχουσες βλεφαρίδες. (Εικ. 11) Δεν έχει αποδειχτεί, όμως, να διεγείρει όμως της ανάπτυξη νέας τριχοφυΐας στα βλέφαρα που δεν έχουν καθόλου βλεφαρίδες. Το Latisse® είναι γενικά ασφαλές και εµφανίζει ελάχιστες παρενέργειες όταν εφαρµόζεται στη βάση των βλεφαρίδων, δηλαδή ακριβώς στην άκρη του βλεφάρου. 

Εικ. 11 Αποτελέσματα χρήσης Latisse® έπειτα από 4 μήνες, με και χωρίς μάσκαρα.

Όµως, υπάρχουν οφθαλµικές ή συστηµατικές ανεπιθύµητες ενέργειες που σχετίζονται µε το Latisse® και µε άλλα ανάλογα Προσταγλανδινών και οι ασθενείς θα πρέπει να ενηµερώνονται και να παρακολουθούνται. Η χρήση Προστογλαδίνων για σκοπούς πέρα από την αντιμετώπιση του γλαυκώματος δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά. Η χρήση τους για την ενίσχυση των βλεφαρίδων θα πρέπει να προσεγγιστεί προσεκτικά.

Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν θαμπή όραση, φλεγμονή στα βλέφαρα, μόνιμα σκούρες βλεφαρίδες, διόγκωση των βλεφάρων, μόνιμα σκούρα ίριδα του ματιού και παροδική αίσθηση καψίματος.

Οι κλινικά καταγεγραµµένες ανεπιθύµητες ενέργειες περιλαµβάνουν τις εξής: κνησµός του οφθαλµού, ξηροφθαλµία, αίσθηµα καύσου και ξένου στους σώµατος στους οφθαλµούς, κόκκινα μάτια, εµβάθυνση της αύλακας του βλεφάρου, πρόωρη λεύκανση βλεφαρίδων, τριχοµεγαλία και υπερτρίχωση, αυξηµένη χρώση της ίριδας, του περικογχικού δέρµατος, συµπεριλαµβανοµένης της µελάγχρωσης του δέρµατος περιοφθαλµικά. Η περιοφθαλµική υπέρχρωση λόγω του Bimatoprost εµφανίζεται έπειτα από 3-6 µήνες χρήσης και υποχωρεί 3-12 µήνες µετά τη διακοπή της αγωγής. Οι ανεπιθύµητες αυτές ενέργειες πιθανόν προλαµβάνονται µε την ελαχιστοποίηση της επαφής του Bimatoprost µε το δέρµα του βλεφάρου. Ενδιαφέρον είναι, όµως, πως και αυτές οι µεταβολές του δέρµατος, όταν έχουν συγκεκριµένη εντόπιση, µπορεί να είναι επιθυµητές ως ηµιµόνιµες καλλυντικές δράσεις, αντίστοιχες µε το eyeliner.

Συστηµατικές ανεπιθύµητες ενέργειες που αναφέρθηκαν µετά από αγωγή µε Latisse® περιλαµβάνουν τα συµπτώµατα του κοινού κρυολογήµατος και της λοίµωξης του ανώτερου αναπνευστικού, κεφαλαλγία, διαταραγµένες ηπατικές δοκιµασίες, αδυναµία και έκτοπη υπερτρίχωση.

Το Latisse® σε κλινικές δοκιµές δεν είχε οποιαδήποτε κλινικά σηµαντική επίδραση στην καρδιακή συχνότητα ή στην αρτηριακή πίεση. Στηθάγχη, αρτηριακή υπέρταση και ταχυκαρδία έχουν αναφερθεί ανεπίσηµα µε τη χρήση της ουσίας Latanoprost και στην περίπτωση του Latisse® στις συστηµατικές εκδηλώσεις µε συχνότητα 1 ή 2% για την καθεµία, περιλαµβάνονται το προκάρδιο άλγος/στηθάγχη, το µυϊκό άλγος, το άλγος στις αρθρώσεις και στη ράχη, καθώς και το εξάνθηµα/αλλεργική αντίδραση του δέρµατος.