Γενικά για τα βότανα

  • Επιστημονική επιμέλεια κειμένου: Dr. Κωνσταντίνος Αναστασάκης MD, PhD, FISHRS, ABHRS Secretary, Χειρουργός Κεφαλής & Τραχήλου

Τα φυτά και τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν από τους προϊστορικούς χρόνους για θεραπευτικούς σκοπούς. Ακόμα και στον 20ο αι., «κατευθύνσεις» από φυσικά προϊόντα βοτανικής προέλευσης αποτέλεσαν την αφετηρία για τη σύνθεση πολλών συνθετικών ουσιών που έχουν εξελιχθεί ως καθημερινά φάρμακα στη σύγχρονη φαρμακοθεραπεία. Κλασικά παραδείγματα είναι η ασπιρίνη, η ατροπίνη, το digitalis και τα οπιοειδή. Εκχυλίσματα φυτών ή τα παράγωγά τους χρησιμοποιούνται ακόμα σε «παραδοσιακά» θεραπευτικά συστήματα, όπως η κινεζική βοτανική ιατρική, η ινδική (Ayurvedic) ή η ιαπωνική (Kampo) ιατρική.

Όπως, όμως, είμαστε ευγνώμονες για τους αρχαίους κτίστες που χρησιμοποιούσαν πυλό και ξύλα για να φτιάξουν σπίτια έτσι είμαστε ευγνώμονες για τις κατευθύνσεις που έδωσαν κάποια βότανα στη σύγχρονη φαρμακολογία.

Σήμερα κάνουμε στατικές μελέτες, έχουμε πολιτικούς μηχανικούς και χρησιμοποιούμε ανθεκτικά και ασφαλέστερα υλικά για να χτίσουμε ουρανοξύστες ύψους 600 μέτρων και καταλαβαίνουμε πως είναι αστείο να υποστηρίξει κανείς την αξία της λάσπης και του πυλού στη σύγχρονη οικοδόμηση, έτσι ακριβώς ο ρόλος των βοτάνων στη σύγχρονη Ιατρική τελειώνει στο ότι κάποτε έδωσαν κάποια κατεύθυνση για να φτιάξουμε στον 21ο αι. ασφαλή και αξιόπιστα φάρμακα.

Δυστυχώς όμως, στην λεγόμενη «εναλλακτική ιατρική», ο ρόλος τους είναι ακόμα πρωταγωνιστικός.

Τι είναι η «εναλλακτική ιατρική»;

Δεν υπάρχει εναλλακτική ιατρική και κλασσική ιατρική.

Υπάρχει ΜΙΑ Ιατρική.

Ο όρος «εναλλακτική ιατρική» χρησιμοποιείται από αυτούς που την πρεσβεύουν ως ωραιοποίηση του πραγματικού όρου που είναι ο εξής: Μη τεκμηριωμένη απόπειρα θεραπευτικής παρέμβασης.

Αυτό ακριβώς είναι οι διάφορες εναλλακτικές μέθοδοι. 

Επιστημονικά ατεκμηρίωτες απόπειρες να θεραπευτούν κάποιες νόσοι σε απεγνωσμένους ασθενείς.

Άσχετα αν η όποια «μέθοδος» υπάρχει 100 ή 5000 χρόνια, ή αν την ακολουθούν 10.000 ή 3 δις άτομα παγκοσμίως, ή αν ξέρετε πολλά ή λίγα άτομα που λένε πως θεραπεύτηκαν!

Αυτό δεν την κάνει πιο πιθανό να είναι έγκυρη: απλά την κάνει ανθεκτική στο να ριζώνει στις συνειδήσεις και να καταλήγει δημοφιλής

Η δημοφιλία δεν είναι απόδειξη εγκυρότητας. 

Ενίοτε, κάθε άλλο μάλιστα! 

Κάποτε όλοι (μα όλοι!) πίστευαν πως η Γη είναι επίπεδη και πως είναι το κέντρο του Σύμπαντος. Η Επιστήμη απέδειξε πως αυτό δεν ισχύει.

Γιατί οι ασθενείς προτιμούν τα βότανα από τα φάρμακα;

Η γενική αντίληψη είναι ότι τα «φυσικά» βοτανικά προϊόντα είναι πιο ασφαλή και με λιγότερες παρενέργειες και οι περισσότεροι ασθενείς, ανεξαρτήτως παθήσεως, είναι διατεθειμένοι πιο εύκολα να χρησιμοποιήσουν κάποιο βότανο παρά κάποιο φάρμακο. 

Η έννοια της «φυσικής προέλευσης» μιας ουσίας βρίσκεται σε συμφωνία με τις αξίες, τις αρχές, τα πιστεύω και τη φιλοσοφική αντίληψη του περισσότερου κόσμου για την υγεία και τη ζωή.

Και δυστυχώς οι απόψεις αυτές είναι πολύ δημοφιλείς. 

Πολλοί πιστεύουν ότι επειδή τα βοτανικά σκευάσματα είναι «φυσικά» είναι ως εκ τούτου πιο ασφαλή, όμως αυτό είναι μια επικίνδυνη υπεραπλούστευση. Αρκετά βοτανικά σκευάσματα σχετίζονται με σοβαρές παρενέργειες, οι οποίες αφορούν αλληλεπιδράσεις με συνταγογραφούμενα φάρμακα. Δεδομένου ότι τα φυτικά σκευάσματα αποτελούν μείγματα συστατικών, η λήψη τους οδηγεί μάλιστα συχνά σε δυσεπίλυτα ιατρικά προβλήματα, αφού περίπου 20% των ασθενών λαμβάνουν, κρυφά από τον ιατρό τους, κάποιο βοτανικό σκεύασμα ταυτόχρονα με τη φαρμακευτική αγωγή τους.

Είναι ασφαλή και αποτελεσματικά τα βοτανικά σκευάσματα;

Πολύ απλά: Όχι!

Εκτός από τις πιθανές αλληλεπιδράσεις με αποτελεσματικές και ασφαλείς φαρμακευτικές ουσίες, ένας επιπλέον λόγος που κάνει πιθανόν επικίνδυνα τα βοτανικά σκευάσματα είναι ότι δεν υπάγονται στις απαιτήσεις ελέγχου ποιότητας ή τοξικότητας με την αυστηρότητα που εφαρμόζονται στα φαρμακευτικά προϊόντα. 

Αντίθετα, υπάγονται σε αυτές που ισχύουν για τα τρόφιμα και δεν υπόκεινται σε ελέγχους ποιότητας ή τοξικότητας παρά μόνο αν υπάρξει καταγγελία!

Οι κατασκευάστριες εταιρείες δεν οφείλουν να αποδείξουν τους ισχυρισμούς τους για την ασφάλεια, την περιεκτικότητα, τη δραστικότητα και την αποτελεσματικότητα των βοτανικών σκευασμάτων, ισχυρισμοί που ξεκινούν από γενικότητες και ψευδο-επιστημονικές δηλώσεις μέχρι εξωφρενικούς ισχυρισμούς. Όσο οι ισχυρισμοί παραμένουν ασαφείς και δεν προφασίζονται θεραπεία νόσου, συνεχίζουν να υπάγονται στο νομοθετικό καθεστώς που διέπει τα τρόφιμα. 

Οι κατασκευαστές των βοτανικών σκευασμάτων δεν υποχρεούνται καν να αποδείξουν ότι τα σκευάσματά τους πράγματι περιέχουν τα συστατικά που αναγράφου και τη δοσολογία που αναγράφεται. 

Σε αναλύσεις του Εθνικού Εργαστηρίου Καταναλωτών στις ΗΠΑ έχουν βρεθεί αποκλίσεις από την αναγραφόμενη συγκέντρωση μέχρι και -95% ακόμα και σε χάπια από την ίδια συσκευασία.

Είναι επίσης εντυπωσιακό το γεγονός ο FDA και ο αντίστοιχος Ε.Ο.Φ. στην Ελλάδα αναλαμβάνουν δράση για την απαγόρευση ενός βοτανικού σκευάσματος μόνο αφού έχει καταγγελθεί από καταναλωτές ότι δεν είναι ασφαλές και ότι προκάλεσε παρενέργειες.

Τι περιέχουν τα βοτανικά σκευάσματα;

Όταν αγοράζουμε ένα φάρμακο είναι βέβαιο πως κάθε χάπι, σε κάθε συσκευασία, σε κάθε παρτίδα, σε κάθε χρονική περίοδο, σε κάθε εργοστάσιο, σε κάθε χώρα που παράγει το ίδιο φαρμακευτικό σκεύασμα, περιέχει ακριβώς τα ίδια ενεργά στοιχεία, στην ακριβώς ίδια δοσολογία.

Η πραγματικότητα για τα βοτανικά σκευάσματα είναι τελείως διαφορετική. 

Ανεξάρτητα τη συγκέντρωση των ενεργών συστατικών που αναγράφει ο κατασκευαστής, τα εμπορικά διαθέσιμα βοτανικά προϊόντα ποικίλουν σε περιεχόμενο και συγκέντρωση των συστατικών τους, τα οποία εξαρτώνται από:

  • τη γεωγραφική προέλευση του φυτού
  • την ποικιλία 
  • την ηλικία του φυτού 
  • το τοπικό κλίμα 
  • τις κηπευτικές πρακτικές 
  • την εποχή της συγκομιδής 
  • την ώρα της συγκομιδής 
  • τα μέρη του φυτού που χρησιμοποιούνται
  • τη μέθοδο επεξεργασίας 
  • το είδος του εκχυλίσματος (υγρό, χάπι, σκόνη κτλ.)

Ακόμα και να τα γνωρίζαμε αυτά, κάθε χάπι περιέχει στοιχεία από δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, διαφορετικά φυτά, με διαφορετικές τις παραπάνω παραμέτρους.

Όλες αυτές οι παράμετροι καθιστούν αδύνατο το να γνωρίζουμε τι περιέχει κάθε χάπι ή εκχύλισμα βοτάνου. 

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξέρει:

  • Από πού προέρχεται,
  • Πόσο είναι το περιεχόμενο,
  • Πόσο ενεργό είναι,
  • Πόσο αποτελεσματικό είναι,
  • Πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι,

το κάθε χάπι, στην κάθε συσκευασία, κάθε βοτανικού σκευάσματος!

Βότανα και Τριχόπτωση

Βοτανικά και «φυσικά» προϊόντα είναι διαθέσιμα στην αγορά κάθε χώρας με τη μορφή χαπιών, «τονωτικών» λοσιόν, καθαριστικών, αντιπυτιριδικών και αντιφθειρικών shampoos. O συγκεκριμένος κλάδος γνωρίζει εμπορική ανάπτυξη, διαφημίζοντας δεκάδες βότανα και εκατοντάδες «ενεργές» ουσίες ενώ εμφανίζεται πλήθος από πατέντες για δήθεν αποτελεσματικές φυσικές θεραπείες για την τριχόπτωση, που, όμως, οι υποσχέσεις τους θυμίζουν το μυθιστόρημα του Καρόλου Ντίκενς: «Μεγάλες προσδοκίες (και ακόμα μεγαλύτερες) απογοητεύσεις», 

Όλα σχεδόν τα βότανα που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί να έχουν τριχογενετικό δυναμικό βασίζονται σε «μελέτες» με φτωχά και ελλιπή πρωτόκολλα, με συγκυριακά αποτελέσματα και αποτελεσματικότητα που δεν ξεπερνάει αυτή που θα είχε αν άλειφε κανείς νερό στο κεφάλι του! Εντούτοις, οι εταιρείες τα εμπορεύονται με τον ισχυρισμό πως κυριολεκτικά «βγάζουν μαλλιά».

Πολλά από αυτά τα βότανα προέρχονται από τη ...μακρινή Άπω Ανατολή, τη ...μυστηριώδη Κίνα και την ...αισθησιακή Ινδία! Κάποιοι κατασκευαστές μάλιστα θέτουν ως επιχείρημα της αποτελεσματικότητάς τους το γεγονός ότι στην Κίνα και την Ινδία που είναι διαδεδομένη η χρήση τους, τα μαλλιά των ανθρώπων είναι μαύρα και οι τρίχες παχύτερες. 

Φυσικά, το γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά των τριχών διαφέρουν μεταξύ των φυλών είναι αστείο να το σχετίζει κανείς με στοιχεία της διατροφής και με βότανα και δεν αποτελεί επιχείρημα προκειμένου να χρησιμοποιήσει κανείς το συγκεκριμένο ή άλλο εκχύλισμα βοτάνων. 

Εντούτοις, το ευρύ κοινό, λόγω άγνοιας και απόγνωσης, πείθεται από τέτοια ...αστεία επιχειρήματα.

Ένα άλλο αστείο είναι η πως γίνεται επιλογή βοτάνων που προτείνονται ενάντια στην τριχόπτωση!

Υπάρχουν κάποια βότανα που βοηθούν ασθενείς με Καλοήθη Υπερτροφία του Προστάτη να ουρούν πιο εύκολα χωρίς να μειώνουν όμως το μέγεθος του προστάτη και χωρίς να έχει βρεθεί πως δουλεύουν. Επειδή το Finasteride βοηθάει στην ευκολότερη ούρηση στους ασθενείς με ΚΥΠ, μειώνοντας όμως το μέγεθος του προστάτη, και επειδή το Finasteride χρησιμοποιείται ενάντια στην τριχόπτωση, οι ασθενείς πείθονται πως οτιδήποτε έχει θετική δράση στον προστάτη θα «βγάζει και μαλλιά»!

Είναι απλό από την πλευρά του marketing: γιατί να µην πουλήσεις το ίδιο προϊόν σε δύο target groups, ασθενείς µε ΚΥΠ και ασθενείς µε ΑΓΑ; Το ίδιο δεν έγινε µε το Finasteride; 

Φυσικά, η διαφορά είναι πως προκειµένου το Finasteride να εγκριθεί µε ένδειξη ενάντια στην ΑΓΑ, αρχικά απέδειξε την αποτελεσµατικότητα και την ασφάλειά του σε πολυετείς επιστημονικές μελέτες. 

Τα βοτανικά σκευάσµατα κυκλοφορούν ελευθέρα και δεν οφείλουν να αποδείξουν, ούτε καν να υποστηρίξουν επιστηµονικά τους ισχυρισµούς τους.

Βότανα, τριχόπτωση και έρευνες

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί ενώ υπάρχουν εγκεκριμένα, ασφαλή αποτελεσματικά φαρμακευτικά μόρια ενάντια στην τριχόπτωση, γίνονται συνεχώς «έρευνες» για βοτανικά σκευάσματα και τη δράση τους στο τριχοθυλάκιο;

Είναι απλό: Νεαροί ερευνητές, που θέλουν να «εμπλουτίσουν» το βιογραφικό τους με δημοσιεύσεις και ταυτόχρονα να εκπαιδευτούν στις συνθήκες εργαστηριακής μελέτης, επιλέγουν την έρευνα του τριχοθυλακίου διότι τα αποτελέσματα (ή η απουσία τους) είναι οφθαλμοφανή, δεν απαιτείται ακριβός εξοπλισμός, το πειραματικό κόστος είναι μικρό (μερικά ποντίκια αρκούν!) και η αναγκαία τεχνογνωσία χαμηλή, σε αυτό το επίπεδο ερεύνης τουλάχιστον. Τα όποια αποτελέσματα παρουσιάζονται σε συνέδρια και σε ημερίδες απλά για το ακαδημαϊκό τους ενδιαφέρον, αλλά οι μικρο-εταιρείες καλλυντικών «καραδοκούν» προκειμένου να δημιουργήσουν το επόμενο προϊόν-μόδα, χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα του βοτάνου στα ποντίκια, πείθοντας το κοινό πως το προϊόν βγάζει μαλλιά και σε ανθρώπους!

Το προϊόν-μόδα θα περιέχει τη ...μαγική, «φυσική» ουσία που δρα σαν το Minoxidil ή σαν το Finasteride (τα μοναδικά αποτελεσματικά και εγκεκριμένα φάρμακα ενάντια στην τριχόπτωση) αλλά χωρίς παρενέργειες (αφού είναι φυσικά βότανα!) και οι μικρο-εταιρείες καταφέρνουν να «πλουτίσουν» γρήγορα και χωρίς ουσιαστικά προβλήματα, αφού οι πάσχοντες από τριχόπτωση αυξάνονται συνεχώς, είναι απεγνωσμένοι, πληρώνουν ακριβά για τα μαλλιά τους και οι πιθανότητες να εμφανίσουν κάποια σοβαρή παρενέργεια με την επάλειψη κάποιας ουσίας στο τριχωτό είναι ελάχιστη, ενώ δεν υπάρχει και κρατικός έλεγχος όπως αναλύθηκε ήδη! 

Δυστυχώς, χαμένος είναι ο ασθενής με τριχόπτωση και η Ιατρική στο σύνολό της.

Τι κάνω αν ο ιατρός μου πρότεινε βοτανικό σκεύασμα για την τριχόπτωση; 

Ρωτήστε τον/την:

  1. Γιατί δεν σας πρότεινε μια εγκεκριμένη και ασφαλή φαρμακευτική αγωγή και σας ταλαιπωρεί με πανάκριβα, άχρηστα μαντζούνια;

  2. Υπάρχουν πράγματι αποδείξεις για την αποτελεσματικότητα, ασφάλεια, δοσολογία, πιθανές αλληλεπιδράσεις και τοξικότητα του σκευάσματος; Με άλλα λόγια, θα το πρότεινε ο ιατρός σε κάποιο άτομο της άμεσης οικογενείας του σε παρόμοιες συνθήκες;

Είμαστε στον 21ο αιώνα, ζούμε στην εποχή της τεκμηριωμένης Ιατρικής και ζούμε στην Ευρώπη. Δεν είμαστε στο Μεσαίωνα, ούτε ζούμε σε χωρίο της Αφρικής, που ο ιατρός-μάγος ακόμα φτιάχνει μαγικά διαλύματα και δίνει βότανα.

Δεν υπάρχουν «μαγικά» σκευάσματα ή χάπια που τα ξέρει ένας Ιατρός ή μια «εταιρεία» και δεν τα ξέρει κανείς άλλος. Η γνώση είναι παντού και όποιος θέλει μπορεί να τη βρει πολύ εύκολα.

Η χρήση βοτανικών σκευασμάτων ενάντια στην τριχόπτωση θυμίζει πρακτικές εντυπωσιασμού, «μαγείας», εξαπάτησης του ασθενούς και αποτελεί ιατρικό λάθος.

Και παρόλο που κάποιοι επαγγελματίες υγείας έχουν καταστήσει αυτή την πρακτική συχνή και δημοφιλή, είναι 100% ατεκμηρίωτη, είναι λάθος και αντιεπιστημονική.

 

Log in

create an account